Stadsacademie tag: universiteitscampus

Lezing Van hebben naar houden: over de energetische erfenis van de bouwwoede

Onder de titel ‘Van Hebben Naar Houden. Over de energetische erfenis van de bouwwoede’ nodigt De Stadsacademie je uit in het STAM voor een lezing door Dieter Delbaere, gevolgd door een publiek debat. Dieter Delbaere is medezaakvoerder van het Gentse architecten collectief URBAIN en zal het hebben over hoe zij in hun praktijk omgaan met de transformatieopgave op patrimoniumniveau.

Na WOII werden ons land en de economie letterlijk heropgebouwd. In de jaren 60-80 werden enorme bouwprogramma’s gerealiseerd voor allerhande institutionele bouwheren en parastatalen. Na de eerste energiecrises eind de jaren 70 en zeker nu de klimaatverandering sedert 2000 hoog op de politieke agenda staat, komen we tot de vaststelling dat de bouwlogica in de naoorlogse bouwwoede geen rekening heeft gehouden met een scenario waarin energie eindige grondstof is. En dit na 30 jaar neoliberaal beleid dat overheidsinvesteringen systematisch afbouwt. Vele institutionele bouwheren worden dan ook geconfronteerd met een onmogelijke keuze: het karige budget jaar na jaar de deur zien uitgaan om het huidige gebouwpark in stand te houden of investeren in energiebesparingen maar daardoor een deel van het patrimonium moeten afstaan.

Tegelijk zijn we niet in het reine met dit naoorlogs patrimonium. Heeft het erfgoedwaarde? Tekent deze architectuur ook de toekomst van de universiteit? Leent ze zich uberhaupt tot hergebruik? Wat is technisch mogelijk? Wat is zinvol op korte en op lange termijn? De praktische en strategische vraagstukken, normatieve en technische keuzes, lopen elkaar voor de voeten en vragen om ontrafeling. In deze sessie verkennen we bovenstaande vragen.

Legal Clinic ondernemingsrecht: open campus Sterre

Het openstellen van universiteitscampussen brengt heel wat vraagstukken met zich mee. Studenten van het vak 'Legal Clinic Ondernemingsrecht' onderzochten wat dit juridisch betekent en presenteerden hun resultaten aan de Directie Gebouwen en Facilitair Beheer.

Workshop Groen versus ontharding

Studenten van de summer school klimaat deden onderzoek naar “ontharding” en vergroening van de campus naar aanleiding van nieuwe bouwprojecten, onder begeleiding van Riet Van de Velde (Afdeling Milieu) en Femke Lootens (coördinator Living Lab campus Sterre).

De studenten kwamen op met drie mogelijke scenario's: Decreatie, Compensatie en Recreatie.

Masterproefatelier Circulair bouwen

Wat voorafging

Het onderwerp en de community van dit masterproefatelier kwamen voort uit de verkennende Stadsacademiesessie 'Living Lab campus Sterre', waar docenten, studenten, UGent medewerkers, stad Gent medewerkers, en andere betrokken actoren brainstormden rond de opgaves gerelateerd aan de transitie naar een duurzame en klimaatneutrale campus.

Er werd ook verder gewerkt met de resultaten van het masterproefatelier 'De erfenis van de bouwwoede en de renovatie-opgave', dat liep van 2018 tot 2019.

Inhoud

Studenten van de volgende opleidingen: industriële wetenschappen-industrieel design, industriële wetenschappen -bouwkunde, en bio-ingenieurswetenschappen onderzoeken binnen het masterproefatelier Circulair Bouwen de volgende onderzoeksvraag:

“Hoe kunnen we duurzaam en circulair materialengebruik in gebouwen ontwikkelen, stimuleren, implementeren?”

De scope van het masterproefatelier zijn de gebouwen van UGent.

Hierbij kunnen ze ideeën uitwisselen met medewerkers van de Dienst Gebouwen en Facilitair Beheer, het Department Milieu en andere experts.

Collectieve opdracht

De studenten droegen bij aan een interne nota rond circulair materalengebruik binnen de UGent (zie output).

Masterproefatelier De erfenis van de bouwwoede en de renovatie-opgave

De Universiteit Gent kende een sterke groei in de eerste decennia na de tweede wereldoorlog. Dit leidde rechtstreeks tot een sterke aangroei van het gebouwd patrimonium. Een aanzienlijk deel van dit patrimonium werd gebouwd voor de energiecrisis. De gebouwen zijn vaak slecht geïsoleerd en bevatten verouderde energietechnologie. Dit patrimonium is een halve eeuw oud en is vandaag ook los van het energievraagstuk aan renovatie toe.

De universiteit werkt op dit moment aan een ambitieus investeringsplan om dit patrimonium duurzaam te renoveren. Hoewel dit een eenvoudige operationele vraag lijkt, is de complexiteit bij nader inzien groot. Het gaat om patrimonium van allerlei aard dat zich niet leent voor een passe-partout aanpak. Bovendien zijn allerlei denkrichtingen mogelijk. Men kan ervoor kiezen om een gebouw te renoveren in de huidige vorm in functie van het huidig gebruik. Maar men kan ook abstractie maken van dit huidig gebruik. Men kan er ook voor kiezen om een gebouw af te breken en anders te herbouwen, mogelijks compacter en aan hogere dichtheden. Tegelijk kan het wenselijk zijn om gebouwen van de hand te doen, of te ruilen met andere partners.

Het patrimonium uit de jaren 60 en 70 stelt ook specifieke bouwtechnische uitdagingen. Vele gebouwen kennen gebruik van zichtbeton, inclusief vele thermische bruggen. Tegelijk bepaalt de wijze van constructie de architecturale eigenheid en is het vanuit esthetisch oogpunt niet voor de hand liggend om de gebouwen zomaar in te pakken en de bestaande structuur te verbergen achter een isolatiepakket. Ook hier geldt dat maatwerk noodzakelijk zal zijn om tot de juiste afstemming tussen technische randvoorwaarden en ontwerpkeuzes te komen.

De renovatieopgave is niet alleen een kwestie van infrastructuur en techniek, maar is ook een uitdagend beheersvraagstuk. Operationeel, in die zin dat de verandering in overleg zal moeten plaats vinden met de huidige en toekomstige gebruikers van dit patrimonium. Meer zelfs, die gebruikers vormen een belangrijke sleutel voor het verbeteren van de duurzaamheid. Maar daarnaast speelt beheer een belangrijke rol om anders met infrastructuur om te gaan. Wil een universiteit nog lampen kopen of wil het licht (‘pay per lux’)? Wil het verwarmingstoestellen of wil het comfort in de gebouwen? Deze nieuwe paradigma’s stellen grote vragen over de rol van de huidige partijen die het beheer van de gebouwen waarneemt. Maar op een meer fundamenteel niveau is ook nog niet beantwoord hoe wenselijk de introductie van dergelijke concepten is. Veel zal afhangen van de wijze waarop dit gebeurt, en vooral met welke partners.

In de meest ingrijpende scenario’s waarin gebouwen of grondposities worden geruild, infrastructuur met andere partners wordt gedeeld, etc. stelt het renovatievraagstuk de universiteit voor heuse bestuurlijke uitdagingen. Welke nieuwe bestuurlijke arrangementen zijn nodig om de samenwerking rond warmtenetten, rond wijkparkeren, rond integrale mobiliteit, etc. mogelijk te maken en zo de campussen van de universiteit op te laten gaan in de stedelijke deeleconomie van morgen. Hoe kan de universiteit daar voordeel aan ontlenen, mogelijks oplossingen vinden voor de budgettaire krapte, en participeren in de brede stedelijke duurzaamheidstransitie?

Dit onderwerp wordt begeleid door medewerkers van de Dienst Gebouwen en Facilitair Beheer en de Milieudienst van de universiteit alsook het Team van de Gentse stadsbouwmeester.

Ecodesign Challenge Biodiversiteit op campus Sterre

Tijdens de ecodesign challenge georganiseerd door UGent in samenwerking met Vlaanderen Circulair, GLIMPS en BOS+ werkten biologie en industrieel design studenten samen aan oplossingen voor meer biodiversiteit op campus Sterre. . De studenten kregen een geleide rondleiding op campus Sterre, en gingen daarna aan de slag via de design thinking methode. Hun prototypes en plannen werden uiteindelijk voorgesteld aan een jury die bestond uit medewerkers van Vlaanderen Circulair, GLIMPS, BOS+, het Living Lab campus Sterre en de decaan van de faculteit Wetenschappen, die gehuisvest is op campus Sterre.

Onderzoeksproject Living Lab campus Sterre

Een duurzame en klimaatneutrale campus

De UGent wil tegen 2050 CO2 neutraal zijn. Een belangrijk onderdeel van deze transitie is het gebouwenpatrimonium dat aan renovatie toe is en waarbij de infrastructuur ook duurzamer beheerd en gebruikt moet worden.

De universiteit als living lab

In de Stadsacademie vindt actie-onderzoek en actie-onderwijs plaats rond duurzaamheidsvraagstukken die relevant zijn voor de stad Gent en/of voor de UGent. De universiteit kan zo dienen als living lab waarbij de eigen instelling als een levend laboratorium wordt gebruikt en studenten, onderzoekers, docenten en de Centrale Administratie met hun enorme kennis bijdragen aan duurzame oplossingen.

Transdisciplinair onderzoek rond klimaatopgaves

De uitdaging om naar een duurzamere campus te evolueren past dan ook goed in de filosofie en werkwijze van de Stadsacademie. Daarom is er met steun van het Vlaams Klimaatfonds het living lab campus Sterre opgericht. Hierbij zullen studenten, onderzoekers, docenten, de Centrale Administratie, en andere betrokken actoren samen aan de klimaatopgaves van de campus werken.

Dit gebeurt via transdisciplinaire experimenten waarbij klimaatopgaves van campus Sterre worden geïdentificeerd door middel van sessies met studenten, docenten, vertegenwoordigers van de Centrale Administratie en externe actoren. Deze klimaatopgaves worden dan onderzocht door de studenten door middel van transdisciplinaire masterproefateliers, bachelorproeven, stages en andere opdrachten met terugkoppeling naar de betrokken actoren. De resultaten en uitdagingen worden via lezingen aan een breder publiek voorgesteld.

Om de opdracht haalbaar te houden werd gekozen om twee jaar op één campus, namelijk campus Sterre, te focussen, waarna inzichten en resultaten kunnen meegenomen worden naar andere campussen binnen en buiten UGent. Voor deze twee jaar is er een deeltijdse Living Lab coördinator aangeworven die als brug zal fungeren tussen de verschillende actoren en mee de sessies, masterproefateliers en lezingen zal faciliteren.

Aftrap Living Lab campus Sterre

Wat

Deze sessie is de aftrap van het living lab campus Sterre, waarbij de campus als experimenteerruimte dient voor studenten, universiteitsmedewerkers, academisch personeel en externe actoren die samen innovatieve maatregelen uitwerken om de campus  duurzamer en klimaatvriendelijker te maken.

De transitie naar een duurzame en klimaat neutrale campus stelt de universiteit niet alleen voor energetische bouwtechnische uitdagingen, maar evenzeer voor vraagstukken inzake verdichting, grondposities, eigenaarschap, beheer, circulaire economie, toegankelijkheid, delen van ruimte, etc.

In het living lab willen we docenten, onderzoekers, administratief en technisch personeel, studenten en externe actoren samenbrengen om actie-onderzoek en actie-onderwijs te doen rond deze klimaatopgaves op campus Sterre. De eerste stap hierin is om tijdens de stadsacademiesessie het vraagstuk vanuit de verschillende perspectieven van de verschillende actoren te belichten en zo tot een beter begrijpen van de opgaves te komen.

Programma

De stadsacademiesessie start met een korte introductie van het living lab project, de ervaringen van de studenten die al deel uitmaakten van het living lab en de uitdagingen in verband met de transitie van de campus.

Hierna worden deze uitdagingen verder verkend door in verschillende rondes in kleine groepjes te brainstormen in een “world café” setting.

De uitkomst van deze brainstorm zal gebruikt worden om mogelijke opgaves te identificeren waar studenten samen met de andere betrokkenen onderzoek op kunnen uitvoeren.

Masterproef Biodiversiteit en ontharding

Van beton naar naar bloemrijk grasland: hiermee experimenteren studenten, medewerkers van de UGent en onderzoekers van het labo Bos en Natuur op campus Sterre.

Dankzij de UGent groenbeheerders werd een voetpad onthard en omgevormd tot een proeftuin. Het is niet evident om na het wegnemen van stoeptegels en stabiliserende lagen een biodivers stukje groen te maken. Daarom testen we in een blokkenproef hoe je een bloemrijk grasland kan creëren op een dergelijke urbane standplaats: verschillende substraten, bloemenmengsels of lokaal hooi met bloemenzaden van de Campus Sterre.

Thesisstudent Pablo volgt het eerste jaar van het experiment op en vergelijkt met (oudere!) ingezaaide urbane bodems in Gentse parken.

Buurtsafari Living Lab campus Sterre en Living Lab HOGENT

De UGent en HOGENT toveren hun campussen om tot levende laboratoria voor klimaatoplossingen.

In de buurtsafari maak je een wandeling langs verschillende bijzondere plekken, waar een expert telkens met veel plezier uitleg geeft over de verschillende aspecten van Living Lab HOGENT en Living Lab UGent. Afsluiten gebeurt met een drankje in de burenbar Cabane Banane.

Meer info op Facebook.

Studentenpresentatie Sneuvelnota ‘Material matters’ & masterproeven

Collectieve opdracht binnen het masterproefatelier circulair bouwen

De studenten van het masterproefatelier circulair bouwen doen thesisonderzoek naar verschillende aspecten van duurzaam en circulair bouwen. Als onderdeel van het masterproefatelier werken ze ook samen aan een collectieve opdracht: het herwerken van een bestaande sneuvelnota van de UGent rond circulair materialengebruik met hun inzichten en toevoegingen rond circulair bouwen.

Studentenpresentatie

Deze hernieuwde nota 'Materials Matter' en het thesisonderzoek van de studenten werd voorgesteld door de studenten in een online setting aan UGent medewerkers van het Projectbureau, Technisch Bureau en Facilitair Bureau van de Dienst Gebouwen en Facilitair  Beheer, UGent medewerkers en van het Departement Milieu, en promotoren en begeleiders. Er was ook ruimte voor vragen en discussie.

Studentenproject rond logistieke stromen op campus Sterre

Challenge based learning binnen het vak 'Geografie van de Onderneming'

In het kader van het project ‘Call for Challenges’ van Durf Ondernemen en het Living Lab campus Sterre gingen studenten binnen het vak Geografie van de Onderneming aan de slag rond de vraag ‘Hoe kunnen we de logistieke bewegingen op campus Sterre optimaliseren zodat er minder overlast en meer ruimte voor voetgangers, fietsers, ontmoetingsplekken, groen … komt?

De studenten gingen aan de slag met data van de UGent rond de logistieke processen op campus Sterre en verzamelden daarnaast nog extra gegevens van een aantal leveranciers. Deze data werd samengevoegd om zo de verschillende logistieke stromen in kaart te brengen. Er werd ook gekeken naar praktijkvoorbeelden van andere organisaties en op basis hiervan werden verschillende voorstellen ontwikkeld voor de optimale inrichting van de logistieke stromen op de campus.

Online presentatie voor een diverse jury

De studenten werden tijdens het maken van deze analyse begeleid door de docenten, en kregen ook input van personeelsleden van UGent die in de praktijk bezig zijn met dit vraagstuk. Als slotstuk werden de bevindingen voorgesteld in een online event aan een jury bestaande uit UGent medewerkers van het Departement Milieu, Projectbeheer Directie Financiën, Centrum voor Duurzame Ontwikkeling en daarnaast ook door enkele internationale gasten uit het EIT Urban Mobility netwerk.

Het was de eerste keer dat de docenten in het vak via ‘challenge based learning’ werkten, maar het was een positieve ervaring voor de docenten en studenten. Volgend jaar zal er wellicht verder gewerkt worden op hetzelfde thema, waarbij er dieper zal worden ingegaan op de vragen die nu nog open staan.

Circulair bouwen

De Universiteit Gent bezit een patriomonium dat deels verouderd is, en niet altijd beantwoord aan de huidige vragen van onderwijs en onderzoek. Renovatie en nieuwbouw zijn nodig. In het streven naar een klimaatneutrale en duurzamere campus dient dit zo circulair, energie-efficient en duurzaam mogelijk te gebeuren.
Daarom gaan we binnen het traject Circulair Bouwen met studenten, docenten, de Dienst Gebouwen en Facilitair Beheer, de Afdeling Milieu en externen aan de slag met de volgende vragen: hoe maak je de afweging tussen renovatie en nieuwbouw? Is het mogelijk om gebouwen op een circulaire manier af te breken? Hoe bouw je voor een duurzamere en circulaire toekomst? Hoe stimuleer je duurzame & circulaire technologiën en infrastructuur? Hoe kan de universiteit zich anders organiseren om duurzaam en circulair bouwen te faciliteren?

Living Lab campus Sterre

Het Living Lab campus Sterre is een project gefinancierd door het Vlaams Klimaatfonds waarbij de campus als experimenteerruimte dient voor studenten, universiteitsmedewerkers, academisch personeel en externe actoren die samen innovatieve maatregelen uitwerken om de campus duurzamer en klimaatvriendelijker te maken.