Stadsacademie tag: klimaatverandering

Wandelsessie ‘Living labs: Campus als labo voor klimaateducatie’

De transitie naar een duurzame en klimaatneutrale campus stelt de universiteiten en hogescholen voor vele uitdagingen inzake verdichting, groenbeheer, grondposities, eigenaarschap, beheer, circulaire economie, toegankelijkheid, delen van ruimte, etc. Via de uitbouw van Living Labs kunnen studenten bijdragen aan deze concrete duurzaamheidsuitdagingen. De wandeling bracht de deelnemers naar het living lab van HOGENT waar Veerle Lamote, stafmedewerker onderzoek bij HOGENT, iedereen rondleidde op campus Schoonmeersen. Living lab HOGENT is een lab met veel experimenteerruimte waarbij studenten via lessen, stages en eindproeven betrokken worden. Tijdens de wandeling verzorgde Thomas Block, hoofddocent binnen de Universiteit Gent, eveneens een uiteenzetting over de aanpak in Living Lab Campus Sterre van UGent waar studenten met vraagstukken aan de slag gingen binnen vakken en binnen transdisciplinaire masterproefateliers. Living Lab Campus Sterre maakt deel uit van de Stadsacademie. Tijdens de sessie werd het potentieel van living labs voor klimaateducatie onderzocht.

Deze wandelsessie maakte deel uit van het “Seminarie klimaateducatie in het hoger onderwijs” dat werd georganiseerd door Duurzaam Educatiepunt (Vlaamse overheid) en CDO (UGent). Meer info op de website van het Departement Omgeving – Vlaamse overheid.
Meer info over deze living labs is te vinden in deze Future Forward talk.

Vak Duurzame Steden: Wonen in een klimaatvriendelijke Gentse rand

In het vak ‘Duurzame steden’ gaan we elk jaar in op een complex duurzaamheidsvraagstukken en voortbouwend op de logica van de Stadsacademie[1] betrekken we de kwestie op de Gentse context. Het jaarthema kan wisselen. Voorgaande academiejaren focusten we op het stedelijke voedselvraagstuk (2018-2019), korte keten (2019-2020), lokale duurzaamheidsstrategieën in Gentbrugge (2020-2021) en in het academiejaar 2021-2022 stond wonen in een klimaatvriendelijke 20ste-eeuwse Gentse rand centraal.

Gent groeit maar heeft het moeilijk om plaats te maken voor wie in de stad wil wonen. Dat leidt vooralsnog tot een oververdichting van de binnenstad en van de 19de-eeuwse gordel. In de 20ste-eeuwse Gentse rand is er potentieel ruimte om dicht bij de centrumfuncties te wonen. Ook al is de dichtheid er minder hoog dan in de binnenstad, toch is het niet zo makkelijk om hier plaats te ruimen voor nieuwe Gentenaars. Het terrein is bezet met morsige bedrijventerreinen en villawijken. Een boeiend spanningsveld dient zich echter aan: co-housers steken er hun neus aan het venster en bouwaanvragen liggen bij de gemeente om twee ruimte- en energieverslindende villa’s te vervangen door een appartement. Ook vinden we er zowel de erfenis van de koolstofstad als fragmenten van de post-koolstofstad naast elkaar. Op Michelin-kaarten, niet toevallig gesponsord door een bandenfabrikant, is dit de ruimte waarop de lijnen van de snelweg het dikst zijn aangezet. Koning auto staat nog steeds centraal, maar vandaag worden in diezelfde ruimte ook fietssnelwegen aangelegd en wordt op oude steenwegen een rijvak opgegeven voor een vrije busbaan of tram.

De 20ste-eeuwse rand is meer en meer een plek waar verschillende visies op de stad botsen. In academische en beleidskringen wordt stilaan duidelijk dat een sterke, brede en duurzame visie nodig is inzake de (her)ontwikkeling van de 20ste-eeuwe rand rond onze steden. Waar de focus tot voor kort lag op stadsvernieuwing in de 19de-eeuwse gordel (bv. Ledeberg, Brugse Poort, Rabot, Dampoort, etc.), ontstaan de voorbije jaren heel wat processen en instrumenten die ook focussen op de Gentse rand (bv. Gentbrugge, Zwijnaarde, Sint-Denijs-Westrem, Drongen, Mariakerke, etc.). De 20ste-eeuwse rand dwingt de stad en haar burgers om de stap naar de 21ste-eeuw te zetten, afscheid te nemen van de dromen van onze ouders en grootouders, en een post-suburbane toekomst te bedenken die breekt met de koolstofstad, met inname van open ruimte, met autoafhankelijkheid, met onnodige verharding etc.

Kortom, de 20ste-eeuwse wijken in de Gentse stadsrand zijn een potentieel laboratium om over verschillende duurzaamheidsuitdagingen en -transities tegelijk na te denken: kwaliteitsvol en betaalbaar wonen, verdichting en open ruimte, sociale uitsluiting en diversiteit, migratie en integratie, bereikbaarheid en mobiliteit, milieu en gezondheid, groen en biodiversiteit, etc. Om vanuit een voldoende scherpe en reële invalshoek deze verweven uitdagingen te verkennen, enkele analyses uit te voeren en kritisch te reflecteren, focusten we in dit vak niet alleen op wonen in de 20ste-eeuwse rand, maar ook op de cruciale, maar brede klimaatuitdagingen.

Zowel op internationaal niveau (bv. het klimaatakkoord van Parijs) als op lokaal niveau (bv. het klimaatplan 2020-2025 van de Stad Gent) worden streefdoelen naar voor geschoven om de opwarming van het klimaat te beperken tot 2°C of liefst 1,5°C. Gegeven de huidige emissietrends is volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) reeds over 10 jaar ons zogenaamd koolstofbudget om beneden 1,5°C opwarming te blijven volledig opgesoupeerd. Streven naar klimaatneutraliteit in 2050 doet bijgevolg vragen oproepen. Het IPCC pleit alvast voor snelle en radicale ‘systeemtransities’ op vlak van o.a. elektriciteit, landgebruik, infrastructuur, mobiliteit en industrie om de opwarming onder controle te houden.

In het academiejaar 2021-2022 dachten we specifiek na over de dominante framing van het klimaatprobleem (dat zich ent op een globaal CO2-beheer), over de Gentse klimaatambities en strategieën op vlak van wonen en stadsontwikkeling, en over bestaande en noodzakelijke vertalingen in de praktijk binnen de 20ste-eeuwse Gentse stadsrand. Of nog concreter: welke stappen worden wel en niet gezet in de Gentse stadsrand op vlak van wonen en stadsontwikkeling? Wie moet of kan wat doen? Wat waar en wanneer wel of niet? En wat is bijvoorbeeld de zin en onzin van bepaalde lokale benaderingen om het klimaatvraagstuk aan te pakken? Etc.

We vertrokken niet bij de antwoorden, maar wel bij deze vragen en trachtten te achterhalen welke sleutelonzekerheden het vraagstuk bepalen. Aan de hand van aangereikte kaders namen we enkele stadsprojecten, woonexperimenten en andere niche-initiatieven in de 20ste-eeuwse Gentse rand onder de loep, ontwikkelden we mogelijke toekomstscenario’s 2), om tot slot te landen met normatieve stellingnames en oplossingsstrategieën voor deze Gentse rand gegeven de klimaatuitdagingen. Met dit geheel van opdrachten hopen we samen een beter zicht te krijgen op hoe klimaatvriendelijk wonen en duurzame stadsontwikkeling er wel en niet kan uitzien in de 20ste-eeuwse rand, welke transities zinvol kunnen zijn en hoe we op adequate wijze meerdere klimaatuitdagingen kunnen vertalen in robuust beleid.

Onderzoeksatelier Meer stad buiten de stad

De centrale vraag van dit onderzoeksatelier is welke rol de 20ste eeuwse gordel kan innemen binnen de stadsregio en hoe het zich op succesvolle manier kan mengen in de klassieke strijd tussen stad en groene rand? Dit atelier focust zich op de stadsrand. Om de diversiteit en de verandering ervan in beeld te brengen onderzoeken we één deelgebied in de Gentse stadsrand langsheen de passage van de E17. De opgave voor het atelier stadsrand richt zich op het in beeld brengen en verkennen van concrete ontwikkelingskansen, en dit aan de hand van van vier gerichte deelonderzoeken. Deze vier deelonderzoeken schetsen op welke manier de stadsrand door gerichte ingrepen op een meer stedelijke leest kan geschoeid worden. Daarbij staat niet het beeld van de compacte binnenstad voorop maar wel de zoektocht naar een steviger collectieve basis. Daarmee doelen we op meer collectieve vormen van wonen, een publiek domein waarin de verschillende stedelijke schalen elkaar beginnen overlappen, een stedelijk bedieningsniveau voor openbaar vervoer, een beter uitgebouwd voorzieningenapparaat dat de bevolkingsgroei volgt, de nodige groen en recreatieruimte, de nodige vernieuwing die de stad voorbereid op de gevolgen van klimaatverandering etc. Waar de stadsvernieuwing van de afgelopen twintig jaar via verdichtingsoperaties een intensievere bewoning van de bestaande stad organiseerde om zo de voordelen van stedelijk wonen met meer mensen te delen, komt het er vandaag op aan om meer stad te maken, meer ruimte waarin die stedelijke voordelen voorhanden zijn.

Master studio’s Living the water landscape: Gentbrugse Meersen

From 2017 until 2020, the Master Studio B will explore how we can (and how we must) transform our habitat, from the scale of the house, to the street, the neighborhood and the urban landscape, in order to meet the ambitious goals we have set in terms of climate change reduction. It thereby aims to move beyond the current paradox of climate adaptation and mitigation in most parts of the developed world. While the urgency of climate change is understood, we are still hoping that we do not need to change our ways of living, working and moving. We are collectively in favor of climate mitigation and adaptation, as long as it doesn’t come too close to our own lives and environment. We are postponing and even revolting against the adaptation of our habits, of our direct living environment. But at the same time we know with absolute certainty that we cannot change the climate (meaning: slow-down or reverse our current path of climate change), if we do not change the way we live, work and move – the way we use space.

The Master Studio Series Redrawing our Habitat to Change the Climate is organized as a laboratory for the reversal of that logic. More than drawing and visualizing the effects of technocratic fixing or cladding of our built environment (so that it consumes less energy, emits less CO2, etcetera), the studio will focus on a more systematic and fundamental transformation or ‘re-urbanization’ of houses, neighborhoods, allotment areas and parts of the urban landscape. The participants are challenged to formulate and visualize a transformation of the existing urbanization, both as a ‘local solution’ for the climate problem, and as a strong (and possibly desirable) proposition for the qualities our living environment can gain when adapting ourselves to change the climate.

Under this umbrella and collective ambition, the participants in the studio will approach the challenge and proposed site from different and specific vantage points, and from different scales at the same time: from the scale of the concrete intervention (architecture, public space, landscape) to the larger scale of the urban landscape. As all participants (alone or in groups) choose a specific perspective (such as current and future inhabitants, rationalizing mobility, retrofitting the existing building stock, water and sewage infrastructures, public space, etcetera) the studio becomes a conversation between different dimensions of, and propositions for, the redrawing of our habitat. The Master Studio sets a context for its participants to develop knowledge and visions, and become experts on the biggest challenge of the coming decades: we must invent a practice for the re-urbanization of our dispersed urban field.

Vak Duurzame Steden: Duurzame stadsontwikkeling in Gentbrugge

In het vak ‘Duurzame steden’ staan complexe Gentse duurzaamheidsvraagstukken centraal. Het jaarthema wisselt en in het academiejaar 2020-2021 wordt gefocust op duurzame stadsontwikkeling in de 20ste-eeuwse Gentse rand centraal.

Gent groeit maar heeft het moeilijk om plaats te maken voor wie in de stad wil wonen. Dat leidt vooralsnog tot een oververdichting van de binnenstad en de 19de-eeuwse gordel. In de 20ste-eeuwse Gentse rand is er potentieel ruimte om dicht bij de centrumfuncties te wonen. Ook al is de dichtheid er minder hoog dan in de binnenstad, toch is het niet zo makkelijk om hier plaats te ruimen voor nieuwe Gentenaars. Het terrein is bezet met morsige bedrijventerreinen en villawijken. Een boeiend spanningsveld dient zich echter aan: co-housers steken er hun neus aan het venster en bouwaanvragen liggen bij de gemeente om twee ruimte- en energieverslindende villa’s te vervangen door een appartement. Ook vinden we er zowel de erfenis van de koolstofstad als fragmenten van de post-koolstofstad naast elkaar. Op Michelin-kaarten, niet toevallig gesponsord door een bandenfabrikant, is dit de ruimte waarop de lijnen van de snelweg het dikst zijn aangezet. Koning auto staat nog steeds centraal, maar vandaag worden in diezelfde ruimte ook fietssnelwegen aangelegd en wordt op oude steenwegen een rijvak opgegeven voor een vrije busbaan of tram.

Deze rand is meer en meer een plek waar verschillende visies op de stad botsen. In academische en beleidskringen wordt duidelijk dat een sterke, brede en duurzame visie nodig is inzake de (her)ontwikkeling van de 20ste-eeuwe rand rond onze steden. De Gentse stadsrand is dan ook een potentieel laboratorium om over verschillende duurzaamheidsuitdagingen en -transities tegelijk na te denken: kwaliteitsvol en betaalbaar wonen, verdichting en open ruimte, sociale uitsluiting en diversiteit, migratie en integratie, bereikbaarheid en mobiliteit, milieu en gezondheid, groen en biodiversiteit, etc. Om vanuit een voldoende scherpe en reële invalshoek deze verweven uitdagingen te verkennen, enkele analyses uit te voeren en kritisch te reflecteren, focussen we in dit vak op één specifiek gebied, met name de Gentse deelgemeente Gentbrugge. Specifiek willen we nadenken over de zin en onzin van een lokale aanpak. In hoeverre kunnen duurzaamheidstransities vanuit lokale processen en initiatieven beïnvloed worden? Waar en wanneer wel of niet? Welke ontsnappen aan een wijk- of gebiedsgerichte aanpak? En welke strategieën tekenen zich daarbij af en wat mogen we ervan verwachten? Stellen we onze hoop op de ‘commons’, een wijkmunt, wijkbudgetten, eco-wijken, nieuwe vormen van commerciële dienstverlening, deeleconomie, etc.

We vertrekken niet bij de antwoorden, maar wel bij de vraag en proberen te achterhalen welke sleutelonzekerheden het vraagstuk bepalen. Aan de hand van aangereikte kaders nemen we enkele stadsprojecten en niche-initiatieven in Gentbrugge onder de loep, ontwikkelen we mogelijke toekomstscenario’s (bv. wat als we de E17 hier wegdenken?) en denken we na over normatieve toekomstbeelden en enkele specifieke oplossingsstrategieën voor deze Gentse deelgemeente. Met dit geheel van opdrachten hopen we samen met de studenten en Gentse beleidsmakers een beter zicht te krijgen op hoe duurzame stadsontwikkeling er wel en niet kan uitzien in de 20ste-eeuwse gordel, welke transities zinvol kunnen zijn en hoe we op adequate wijze meerdere duurzaamheidsuitdagingen kunnen vertalen in robuust beleid.

Bachelorproeven campus Sterre fossielvrij

Meer dan 60 studenten van de opleiding industriële ingenieur werkten voor hun bachelorproefonderzoek rond verschillende oplossingen voor het loskoppelen van Campus Sterre van fossiele energie.

Om tot een eerste concept te komen werd er een speeddate georganiseerd met medewerkers van het Departement Milieu en de Dienst Gebouwen en Facilitair Beheer.

Hierna werkten de studenten in groepjes rond verschillende ideeën, en gebruikten ze het discussiekader van prof. Block om een duurzaamheidsreflectie uit te voeren en voor te stellen.

Onderzoeksproject Living Lab campus Sterre

Een duurzame en klimaatneutrale campus

De UGent wil tegen 2050 CO2 neutraal zijn. Een belangrijk onderdeel van deze transitie is het gebouwenpatrimonium dat aan renovatie toe is en waarbij de infrastructuur ook duurzamer beheerd en gebruikt moet worden.

De universiteit als living lab

In de Stadsacademie vindt actie-onderzoek en actie-onderwijs plaats rond duurzaamheidsvraagstukken die relevant zijn voor de stad Gent en/of voor de UGent. De universiteit kan zo dienen als living lab waarbij de eigen instelling als een levend laboratorium wordt gebruikt en studenten, onderzoekers, docenten en de Centrale Administratie met hun enorme kennis bijdragen aan duurzame oplossingen.

Transdisciplinair onderzoek rond klimaatopgaves

De uitdaging om naar een duurzamere campus te evolueren past dan ook goed in de filosofie en werkwijze van de Stadsacademie. Daarom is er met steun van het Vlaams Klimaatfonds het living lab campus Sterre opgericht. Hierbij zullen studenten, onderzoekers, docenten, de Centrale Administratie, en andere betrokken actoren samen aan de klimaatopgaves van de campus werken.

Dit gebeurt via transdisciplinaire experimenten waarbij klimaatopgaves van campus Sterre worden geïdentificeerd door middel van sessies met studenten, docenten, vertegenwoordigers van de Centrale Administratie en externe actoren. Deze klimaatopgaves worden dan onderzocht door de studenten door middel van transdisciplinaire masterproefateliers, bachelorproeven, stages en andere opdrachten met terugkoppeling naar de betrokken actoren. De resultaten en uitdagingen worden via lezingen aan een breder publiek voorgesteld.

Om de opdracht haalbaar te houden werd gekozen om twee jaar op één campus, namelijk campus Sterre, te focussen, waarna inzichten en resultaten kunnen meegenomen worden naar andere campussen binnen en buiten UGent. Voor deze twee jaar is er een deeltijdse Living Lab coördinator aangeworven die als brug zal fungeren tussen de verschillende actoren en mee de sessies, masterproefateliers en lezingen zal faciliteren.

Aftrap Living Lab campus Sterre

Wat

Deze sessie is de aftrap van het living lab campus Sterre, waarbij de campus als experimenteerruimte dient voor studenten, universiteitsmedewerkers, academisch personeel en externe actoren die samen innovatieve maatregelen uitwerken om de campus  duurzamer en klimaatvriendelijker te maken.

De transitie naar een duurzame en klimaat neutrale campus stelt de universiteit niet alleen voor energetische bouwtechnische uitdagingen, maar evenzeer voor vraagstukken inzake verdichting, grondposities, eigenaarschap, beheer, circulaire economie, toegankelijkheid, delen van ruimte, etc.

In het living lab willen we docenten, onderzoekers, administratief en technisch personeel, studenten en externe actoren samenbrengen om actie-onderzoek en actie-onderwijs te doen rond deze klimaatopgaves op campus Sterre. De eerste stap hierin is om tijdens de stadsacademiesessie het vraagstuk vanuit de verschillende perspectieven van de verschillende actoren te belichten en zo tot een beter begrijpen van de opgaves te komen.

Programma

De stadsacademiesessie start met een korte introductie van het living lab project, de ervaringen van de studenten die al deel uitmaakten van het living lab en de uitdagingen in verband met de transitie van de campus.

Hierna worden deze uitdagingen verder verkend door in verschillende rondes in kleine groepjes te brainstormen in een “world café” setting.

De uitkomst van deze brainstorm zal gebruikt worden om mogelijke opgaves te identificeren waar studenten samen met de andere betrokkenen onderzoek op kunnen uitvoeren.

Masterproef Biodiversiteit en ontharding

Van beton naar naar bloemrijk grasland: hiermee experimenteren studenten, medewerkers van de UGent en onderzoekers van het labo Bos en Natuur op campus Sterre.

Dankzij de UGent groenbeheerders werd een voetpad onthard en omgevormd tot een proeftuin. Het is niet evident om na het wegnemen van stoeptegels en stabiliserende lagen een biodivers stukje groen te maken. Daarom testen we in een blokkenproef hoe je een bloemrijk grasland kan creëren op een dergelijke urbane standplaats: verschillende substraten, bloemenmengsels of lokaal hooi met bloemenzaden van de Campus Sterre.

Thesisstudent Pablo volgt het eerste jaar van het experiment op en vergelijkt met (oudere!) ingezaaide urbane bodems in Gentse parken.

Buurtsafari Living Lab campus Sterre en Living Lab HOGENT

De UGent en HOGENT toveren hun campussen om tot levende laboratoria voor klimaatoplossingen.

In de buurtsafari maak je een wandeling langs verschillende bijzondere plekken, waar een expert telkens met veel plezier uitleg geeft over de verschillende aspecten van Living Lab HOGENT en Living Lab UGent. Afsluiten gebeurt met een drankje in de burenbar Cabane Banane.

Meer info op Facebook.

Studentenproject rond logistieke stromen op campus Sterre

Challenge based learning binnen het vak 'Geografie van de Onderneming'

In het kader van het project ‘Call for Challenges’ van Durf Ondernemen en het Living Lab campus Sterre gingen studenten binnen het vak Geografie van de Onderneming aan de slag rond de vraag ‘Hoe kunnen we de logistieke bewegingen op campus Sterre optimaliseren zodat er minder overlast en meer ruimte voor voetgangers, fietsers, ontmoetingsplekken, groen … komt?

De studenten gingen aan de slag met data van de UGent rond de logistieke processen op campus Sterre en verzamelden daarnaast nog extra gegevens van een aantal leveranciers. Deze data werd samengevoegd om zo de verschillende logistieke stromen in kaart te brengen. Er werd ook gekeken naar praktijkvoorbeelden van andere organisaties en op basis hiervan werden verschillende voorstellen ontwikkeld voor de optimale inrichting van de logistieke stromen op de campus.

Online presentatie voor een diverse jury

De studenten werden tijdens het maken van deze analyse begeleid door de docenten, en kregen ook input van personeelsleden van UGent die in de praktijk bezig zijn met dit vraagstuk. Als slotstuk werden de bevindingen voorgesteld in een online event aan een jury bestaande uit UGent medewerkers van het Departement Milieu, Projectbeheer Directie Financiën, Centrum voor Duurzame Ontwikkeling en daarnaast ook door enkele internationale gasten uit het EIT Urban Mobility netwerk.

Het was de eerste keer dat de docenten in het vak via ‘challenge based learning’ werkten, maar het was een positieve ervaring voor de docenten en studenten. Volgend jaar zal er wellicht verder gewerkt worden op hetzelfde thema, waarbij er dieper zal worden ingegaan op de vragen die nu nog open staan.

Living Lab campus Sterre

Het Living Lab campus Sterre is een project gefinancierd door het Vlaams Klimaatfonds waarbij de campus als experimenteerruimte dient voor studenten, universiteitsmedewerkers, academisch personeel en externe actoren die samen innovatieve maatregelen uitwerken om de campus duurzamer en klimaatvriendelijker te maken.