Rechtvaardige wijk-energie-renovaties
docenten
studenten
actoren
contact
Vlaanderen kent een zeer hoog aantal particuliere woningeigenaars. Daaronder vallen zowel eigenaar-bewoners als particuliere verhuurders. Ruimtelijk vertaalt deze situatie zich in een vaak sterk versnipperde eigendomsstructuur. Die sterke versnippering staat vandaag een gestructureerde energierenovatie van het gebouwd patrimonium in de weg. Om hier het hoofd aan te bieden en de transitie naar een klimaatneutrale en duurzame samenleving te versnellen lopen daarom allerlei initiatieven om de energetische renovatie meer collectief aan te pakken. De wijk lijkt daar de gepaste schaal voor. Op die schaal ontstaan niet alleen mogelijkheden om ruimtelijke schaalvoordelen te organiseren, maar ook om de nodige solidariteit te organiseren over de kavelgrenzen heen. Op het niveau van de wijk ontstaan ook koppelkansen tussen meerdere transities die in de vernieuwing van de stad samen hun beslag moeten krijgen. Denk maar aan alle maatregelen die nodig zijn om met de gevolgen van meer extreme weersomstandigheden om te gaan.
Hoe logisch de oproep voor een meer collectieve wijkaanpak ook moge klinken, de vraag hoe die best wordt ingevuld is niet duidelijk en bepaalt in belangrijke mate of die aanpak sociaal rechtvaardig is of niet. Hoe krijgen we de energierenovatie in een collectieve en sociaal rechtvaardige slag? Hoe zetten we de wijkrenovatie zo op dat sociale en ecologische doelen met elkaar samen kunnen gaan? Hoe combineren we het nodige lokale maatwerk in de wijk met bovenlokale solidariteit? Deze vraag pakken we dit jaar op in het vak Duurzame Steden.
Om een zekere scherpte te bewaren rond dit jaarthema, willen we dit academiejaar focussen op de volgende twee zaken:
De onlosmakelijke, maar soms moeilijke koppeling tussen ecologische duurzaamheid én sociale rechtvaardigheid bij energierenovaties in wijken en buurten, waarbij ook verbindingen worden gezocht tussen technologische uitdagingen en maatschappelijke/sociale kwesties. Of meer concreet: waar liggen de troeven en valkuilen van initiatieven zoals ‘Gent knapt op’ en ‘Buurzame Stroom’? Hoe Mattheuseffecten en gentrificatie vermijden bij beleid dat technologische innovaties stimuleert? En hoe sociaal rechtvaardig is de organisatie van de arbeid om deze renovaties te realiseren?
De noodzakelijke verbinding tussen collectieve organisatie en de individuele lusten en lasten. Biedt de wijk of buurt als geheel hier een effectiever model, voorbij de hyperindividuele en versnipperde renovaties per woning? Wat betekent een wijk- of buurtaanpak op vlak van eigenaarschap, burgerbetrokkenheid en sociale cohesie? Wat overheerst bij collectiviseren: een efficiënter omgaan met middelen en investeringen of een ‘belemmerende’ complexiteit inzake belangen, capaciteiten en coördinatie tussen alle betrokken actoren? Wat vraagt een collectieve energierenovatie in een wijk: een tijdelijk alternatief verblijf of doorschuifwoningen voor de bewoners, een wijkcoöperatie of andere vormen van ontzorging voor het beheer, een wijkwerkplaats voor de arbeiders die de energierenovatie uitvoeren, etc.?
Over het vak
Stedelijke duurzaamheidskwesties zijn complex, hardnekkig en vaak moeilijk te vatten in één discipline. In het vak Duurzame Steden staat Gent centraal als laboratorium voor die uitdagingen. Elk academiejaar wordt er gewerkt rond een ander actueel thema, zoals voeding, energie of circulaire economie.
Het vak biedt studenten de kans om zulke vraagstukken vanuit verschillende invalshoeken te benaderen: technisch, sociaal, ecologisch en rechtvaardig. Ze leren dat duurzaamheid in een stedelijke context niet losstaat van hoe we onze steden organiseren en samenleven. Een stedelijke benadering vertrekt daarbij vanuit onderlinge afhankelijkheid tussen bewoners en de manier waarop die zich vertaalt in de ruimte, infrastructuur en besluitvorming.
De cursus start met inleidende lessen over duurzame ontwikkeling, transities en stedelijke framing. Wetenschappelijke kaders worden gekoppeld aan concrete Gentse voorbeelden: stadsprojecten, pilootinitiatieven en praktijkgemeenschappen. Daarna gaan studenten in kleine groepen aan de slag met één complexe Gentse casus die jaarlijks verandert. Zo verdiepen ze zich niet alleen in het vraagstuk zelf, maar ook in hoe verschillende perspectieven leiden tot andere probleemdefinities én oplossingen.