Watt voor wie?

De klimaatcrisis en de uitputting van grondstoffen zorgen voor steeds meer ontwrichting. Een duurzame energietransitie is dus geen luxe maar noodzaak. Het Gentse stadsbestuur neemt hierin verantwoordelijkheid: tegen 2050 wil de stad klimaatneutraal zijn, met woningen en bedrijven die 100% fossielvrij draaien.

Die ambitie verdient alle lof. Maar transitiepaden zijn noodgedwongen nooit neutraal. De uitdagingen op vlak van klimaat en energie zijn bij uitstek zogenaamde ‘wicked problems’.

Achter elk plan schuilen noodgedwongen specifieke aannames, waarden en belangen. Wat voor de ene logisch of wenselijk is, kan voor de andere een obstakel of ongewild zijn. Niet iedereen ervaart dezelfde drempels, of heeft even snel toegang tot beleidsmatige of technologische oplossingen. Kortom, er bestaat niet één correcte, objectief juiste en neutrale route voor de energietransitie; er bestaan vele perspectieven, en de keuzes die we maken bepalen wie wint en wie verliest.

Het roept een prikkelende vraag op: hoe rechtvaardig kan een transitie zijn?

In de Stadsacademie omarmen we dat pluralisme, en kijken verder dan technologie en businessmodellen. We proberen ook onze eigen selectieve bril en blinde vlekken permanent te blijven erkennen en om sterke reflexiviteit in te bouwen over het perspectief en engagement waaruit we de klimaat- en energiekwestie (willen) benaderen en analyseren. Dit laatste betekent tevens dat we ons als betrokken onderzoekers, beleidsmakers en andere stedelijke actoren steeds moeten afvragen: hoe en waarom zijn we wat aan het doen voor wie? Onze keuzes doen er immers toe.

Onze zorg gaat uit naar de verdeling van de energietransitie: wie draagt de lasten, wie plukt de vruchten, wie heeft een stem in de besluitvorming? Niet iedereen stoot immers evenveel uit, en niet iedereen lijdt in dezelfde mate onder de gevolgen. Toch zien we dat subsidies en regelingen vaak terechtkomen bij dezelfde middenklasse, terwijl kwetsbare groepen minder profiteren en soms zelfs extra onder druk komen.

Via de masterproefateliers in de wijk Muide-Meulestede Rechtvaardigheid en meerschaligheid bij energieoplossingen tijdens het academiejaar 2024-2025 en Stroom van rechtvaardigheid in het academiejaar 2025-2026 onderzoeken we hoe een energietransitie wél sociaal rechtvaardig kan verlopen. We haken aan op het  living lab ‘Muide-Meulestede Fossielvrij’, maar bepleiten een meer geïntegreerde benadering. Daarvoor werken we samen met bewoners, buurtorganisaties en actoren zoals SAAMO om te begrijpen wat “fossielvrij” betekent in het dagelijkse leven van mensen.

Ook in het vak Duurzame Steden met het jaarthema Rechtvaardige wijk-energie-renovaties verkennen we in het academiejaar 2025-2026 deze kwestie, en staan stil bij vragen zoals: wie wordt geholpen of uitgesloten door de huidige renovatiepolitiek? Hoe verschilt het begrip sociale rechtvaardigheid tussen bewoners, beleidsmakers en middenveld? En hoe kunnen experimenten op wijkniveau – van collectieve renovatie tot buurtenergie – een bredere kanteling stimuleren? Wat daarbij telkens opvalt, is dat we vastzitten in bestaande kaders: technocratische schema’s, groeilogica’s en het geloof dat innovatie ons wel zal redden. Die paden voelen veilig, maar maken het moeilijk om alternatieve toekomsten te verbeelden. Het risico is dat we meer van hetzelfde doen, maar dan groener verpakt. In dit vak, in de masterproefateliers en in dialoog met lopend doctoraatsonderzoek (van bv. Lena Verlooy, Laura Shllaku en Hannelore Scheipers) proberen we nieuwe paden te vinden.

De uitdaging is niet enkel om Gent fossielvrij te maken, maar om dat te doen op een manier die ongelijkheid niet verdiept maar doorbreekt. Een eerlijk verdeelde energietransitie betekent dat de stad niet alleen investeert in technologie, maar ook in sociale infrastructuur: collectieve renovaties, wijkenergiecoöperaties, bruggen tussen huurders en eigenaars, en mechanismen die de stem van kwetsbare groepen versterken.

De energietransitie is te belangrijk om ze aan de markt of aan ingenieurs alleen over te laten. Het is een sociaal proces, een strijd om verdeling, een kans om rechtvaardigheid in te bouwen in de fundamenten van onze stad. Niet óf we fossielvrij worden is de vraag. Wel hóe, en voor wie.