Stadsacademie tag: gezondheid en welzijn

Publieke lezing ‘Lived Citizenship’ (EN)

Citizenship constitutes a ‘momentum concept’, that is “a concept which continuously unfolds towards realizing of more and more of its egalitarian and anti-hierarchical potential” (Lister 20027:42). The recently unfolding concept of lived citizenship approaches citizenship as shaped through contextual everyday practices and experiences, that is as spatial and with acknowledgement of affective dynamics. This conceptualization offers a basis for critical analyses of how care as well as social and pedagogical work contributes to the position and positioning of various groups, including those that doesn’t hold a formal citizenship status, as for example refugees and immigrants, and for young people under legal age as well as other people under guardianship.
After a presentation of the concept of lived citizenship and the theoretical framework for analysis of the spatial and affective dynamics, Warming will present examples of such analyses from various projects about children and young people in different situations, e.g., young people in out of home care, children with separated parents, children and young people with disabilities, and children in times of climate crisis. She will make the argument that analyses of children and young people’s lived citizenship might provide insights into more general lived citizenship dynamics.

Masterproefatelier De-institutionalisering van woonzorgomgevingen

In het academiejaar 2022-2023 en 2023-2024 gaan studenten in dit masterproefatelier aan de slag met het thema ‘de-institutionalisering’, geïnspireerd door de overkoepelende vraag hoe zorg- en ondersteuninginitiatieven in die geest ontworpen, (her-)ontwikkeld, gestimuleerd en geïmplementeerd (kunnen) worden. Daarbij worden institutionalisering en de-institutionalisering begrepen als kwesties die bestaan uit zowel een sociaal-ruimtelijke dimensie als een culturele dimensie. Een sociaal-ruimtelijk perspectief focust op de vraag wat ruimte met mensen doet, en wat mensen met ruimte doen. De culturele dimensie van (de)institutionalisering omvat het vraagstuk hoe een institutionele cultuur vorm krijgt, bijvoorbeeld op basis van rigiditeit van routine (zoals vaste tijdschema's), sociale afstand en het niet-gepersonaliseerd werken. Deze dimensies zijn sterk met elkaar verweven.

Dit atelier houdt enerzijds een zoektocht naar de verscheidenheid aan interpretaties, ontwikkelingen en realisaties van de-institutionalisering in en overheen zorgwerkvelden (zorg voor personen met een handicap, geestelijke gezondheidszorg, en jeugdzorg). In het academiejaar 2023-2024 willen we via dit masterproefatelier verder kwesties uitdiepen die zich voordoen in de werking op campussen in Gent (Guislain) en Wondelgem (Kompas). Gezien ons engagement naar het Guislain toe reeds langere tijd loopt en bij Kompas op- en doorstart, maar de kwesties interessant zijn om wederzijds van te leren, bundelen we krachten in het komende academiejaar.

Case (her)ontwikkeling Guislainsite
Campus Guislain is gelegen in het hart van de Bloemekenswijk tussen arbeidershuizen. Het Guislain werd in de 19de eeuw gesticht door Petrus Jozef Triest uit religieuze overwegingen en geleid door de geneesheer Jozef Guislain. Vanaf dat tijdsgewricht fungeert het Guislain als een zelfvoorzienende residentiële zorgomgeving in de geestelijke gezondheidszorg, en wordt later een plek die de geschiedenis van de psychiatrie reflecteert.

De site wordt momenteel volledig omringd door stedelijk weefsel vanwege de oprukkende stadsontwikkeling in de 19de eeuwse gordel in Gent. De campus huisvest een diversiteit aan actoren: het Psychiatrisch Centrum, het Museum Dr. Guislain, een vormingscentrum, De Sleutel, de verpleegstersschool,.. In het voorjaar van 2023 verhuizen twee afdelingen voor kinderen en jongeren (Fioretti en De Steiger) samen met het mobiel team naar deze campus, wat ook aanleiding geeft tot de vormgeving aan een nieuwe ziekenhuisschool.

Naar aanleiding van het jaarproject Circonstances (begin november 2021-eind mei 2022) om het werk van Fernand Deligny te exploreren en door te vertalen als een hedendaagse bron van inspiratie Programma Circonstances — Museum Dr. Guislain (museumdrguislain.be), werd de Stadsacademie een partner in het zoekproces naar de verknoping van de verschillende actoren en functies op en rond de campus. Fernand Deligny’s werk kan ruimer gesitueerd worden in de Franse stroming van Institutionele Psychotherapei/Pedagogiek. Ook dit najaar werken we verder in op inzichten uit deze stroming, via een verkenning van het werk van onder meer Francois Tosquelles. Dit inspireert de ambitie om geïsoleerde zorgomgevingen te transformeren naar omgevingen waar het goed wonen, (samen) leven, en werken is. De poging om het ziekenhuis, het museum en de buurt met elkaar te verknopen, resulteert in de denktank Ruimte voor Zorg, Cultuur en Onderwijs, waar verschillende kwesties al komen boven drijven:

Kwesties die in de Denktank boven drijven en door masterproefstudenten opgenomen kunnen worden zijn onder meer:
- De vraag hoe doorwaadbaarheid van de site gerealiseerd kan worden,
- De vraag hoe van de site en architecturale omgeving levend erfgoed te maken
- De vraag hoe klinisch-therapeutische en pedagogische regimes ten aanzien van kinderen en jongeren in vraag gesteld kunnen worden op een manier dat de kinderen en jongeren een ervaring van zorgcontinuïteit kunnen ontwikkelen,
- De vraag hoe beheer van de site en processen van gemeenschapsvorming vorm gegeven kunnen worden, onder meer via de publiekswerking van het museum, de inbreng van ervaringskennis, de inzet van site-beheer, …
- De vraag hoe leven in de brouwerij te brengen en te houden voor en met de bewoners…
- …

Case (her)ontwikkeling woonzorgsite vzw Kompas
Woonzorgsite ’De Wal’ van vzw Kompas, gelegen in en rond het domein Vyncke-Bovyn in Wondelgem, is verknoopt met een verscheidenheid aan functies. In het park is sociaal restaurant ‘Villa Ooievaar’ gevestigd in het voormalige landhuis. Het koetshuis werd opgeknapt en herbergt een maakatelier en verscheidene zalen die verhuurd worden. Aansluitend op het park is ‘De Wal’ gelegen, een woonzorgsite met twee woonhuizen voor telkens 10 personen, woonhuis ‘de regenboog’ en woonhuis ‘de zon’. Aan de ene zijde worden deze huizen geflankeerd door een multifunctionele zaal. Aan de andere vinden we een gebouw dat onderdak biedt aan tal van dagondersteuningsactiviteiten en een professioneel bakkersatelier. Het domein is omgeven door verkavelingswijken, met wonen als primaire functie. De twee woonhuizen en multifunctionele zaal werden opgetrokken in 2000 en vertonen structurele mankementen. Zo sijpelt er bij regenval water naar binnen in de gang met slaapkamers; biedt de open plan vormgeving onvoldoende ruimte voor bewoners om zich terug te trekken; is interactie met de buurt, ondanks de diverse functies op de site, eerder beperkt;… Dat leidt tot de vraag hoe deze site (her)ontwikkeld kan worden.

Aan de slag gaan met de brede waaier aan kwesties die op deze plek spelen, gericht op de toekomstige (her)ontwikkeling, vraagt ook om een begrip van de betekenis van de huidige plek voor diegenen die er wonen, leven en werken. Daarom willen we een begrip krijgen van de ervaringen van al wie betrokken is, en wat zij willen meenemen naar de toekomst. De centrale doelstelling van dit masterproefatelier is het verkennen van toekomstscenario’s om een kwaliteitsvolle woonzorgomgeving te realiseren waar het goed wonen, leven en werken is. Die toekomstscenario’s geven we vorm vanuit een retrospectief denken: namelijk het verkennen wat een mogelijk andere en betere toekomst kan zijn, en wat reeds voorhanden is daarin kan spelen.

Kwesties die bij Kompas komen boven drijven zijn onder meer:
- het historisch en huidig gebruik en beheer van deze woonzorgomgeving,
- de lange termijngeschiedenis en toekomst van de plaats en functies in kaart brengen, onder meer via de perspectieven van bewoners en personeel,
- werk maken van een sociaal-ruimtelijke omgevingsanalyse van de site en de gebouwen,
- het bestuderen van de positionering van diverse actoren (onder meer buren) in het maatschappelijk debat over inclusieve woonzorgomgevingen,
- de noodzaak aan exploratief participatief actie-onderzoek om mogelijke andere manieren van wonen, leven en werken te verkennen en te beschrijven.

Masterproefatelier Herontwikkeling van woonzorgomgevingen

De centrale vraag in dit masterproefatelier is: “Hoe kunnen we woonzorgomgevingen in de toekomst radicaal herdenken vanuit een sociaal-ruimtelijk perspectief?”. Veranderende maatschappelijke opvattingen rond hoe we vandaag zorg een plaats geven in onze samenleving, in combinatie met een verouder(en)d zorgpatrimonium stelt ons voor fundamentele en concrete uitdagingen. Wat als we woonzorgomgevingen in de toekomst niet langer zien als enclaves in de stad of stadsrand waar mensen afgezonderd worden van de samenleving? Wat als we niet langer zouden vertrekken vanuit afgebakende ‘doelgroepen’ maar vanuit een diversiteit van burgers (inclusief ouderen, studenten, zorgprofessionals, etc.) bij het inbedden van zorg en ondersteuning in inclusieve woonzorgomgevingen?

In dit masterproefatelier staat de concrete case Zorgsite Lemberge centraal. Op vraag van Zorgband Leie en Schelde start vanaf begin 2022 tot midden 2023 een sociaal-ruimtelijk onderzoek, gekoppeld aan het masterproefatelier. Naar aanleiding van sterk verouderde infrastructuur, wil Zorgband Leie en Schelde werk maken van de reconversie van de gehele site Lemberge, waar zich momenteel een woonzorgcentrum, revalidatieziekenhuis en een centrum voor personen met (jong)dementie bevindt. In de nabije buurt bevindt zich o.a. de campus Diergeneeskunde (UGent) en GGZ-voorziening Karus. De ambitie is om op een toekomstbestendige manier de sociaal-ruimtelijke kwaliteit van deze woonzorgomgeving te verhogen. Hierbij wordt onder meer gedacht aan nieuwe, kleinschalige, en inclusieve woonvormen; intergenerationele uitwisseling tussen ouderen en studenten; participatieve en belevingsgerichte zorg; actieve samenwerking en ruimte voor ontmoeting met de buurt en de buren; mogelijke wisselwerking met stadslandbouw en lokale voedselstrategieën; enz.

Op zoek naar…
De onderzoeksvragen die in de schoot van dit masterproefatelier kunnen ontstaan raken aan een brede waaier van disciplines en omvatten zowel brede als meer specifieke vraagstukken. We denken specifiek aan expertise van studenten en promotoren vanuit: architectuur, stedenbouw en ruimtelijke planning, geografie, antropologie, conflict & development, landschapsarchitectuur, sociaal werk en sociale pedagogiek, pedagogische wetenschappen, sociologie, criminologie, bestuurskunde, eerstelijnsgezondheidszorg en ruimere gezondheidswetenschappen, (klinische) psychologie, bio-ingenieurswetenschappen, kunstwetenschappen, geschiedenis, wijsbegeerte en moraalwetenschap, …

Lezing Off campus: van eigendom naar stad

Onder de titel ‘Off Campus: Van Eigen-dom Naar Stad. Over het stedelijk beheer van institutionele grondposities’ nodigt de Stadsacademie je uit in het STAM voor een lezing door Jan Mannaerts gevolgd door een publiek debat. Jan Mannaerts is medeoprichter van het bureau 360 architecten. Daarnaast is hij gastprofessor aan de vakgroep Architectuur en Stedenbouw (UGent) en lid van de recent geïnstalleerde Gentse Kwaliteitskamer.

De twintigste eeuwse stadsrand wordt getekend door een landschap van autonome campusachtige enclaves. Scholen, ziekenhuizen, zorginstellingen en bedrijven vonden hier, in de historische periferie van de stad, plaats om uit te breiden, los van de beperkingen en randvoorwaarden eigen aan de stad. Vandaag zijn deze campussen door de stad ingehaald. Het resultaat is een landschap van grote en kleine spelers, van institutionele eilanden tussen woonwijken, met een grote schaaldiversiteit en een vaak onduidelijke grens tussen publiek en privaat gebruik.

Elke instelling is ontstaan en gegroeid vanuit een eigen rationaliteit: de (sociale) welvaart zo functioneel mogelijk organiseren. De omvang van deze taak dwingt instellingen om hun huishouden constant ter herdenken en uit te breiden. Vele van deze instellingen zijn vandaag ook bezig met het ontwikkelen van masterplannen en toekomstvisies. Deze zijn doorgaans vooral de uitdrukking van de eigen organisatorische doelen en zeggen weinig over de relatie met de veranderde context. Hier en daar wordt gedacht aan de verkoop van een stukje campus, of van een betere ontsluiting, maar de vraag naar de stedelijke valorisatie van deze campussen wordt niet gesteld.

In deze sessie willen we de zin en onzin van een nieuwe kruisbestuiving van deze grote institutionele enclaves en de stad verkennen. Waar biedt de stad sleutels voor beheerskwesties die de instelling overstijgen, van autodelen, wijkverwarming, tot water en afval beheer? Waar zitten kansen voor meer sociale interactie, voor een levendigere gebruik door de dag en de week heen, voor verbeterde sociale veiligheid? Welke organisatie en rechtsvormen zijn hier voor nodig en wie bewaakt het economisch evenwicht tussen lusten en lasten? Nemen de instellingen hun verantwoordelijkheid op rond verdichting en zorgvuldig ruimtegebruik en aan wie komt dan de meerwaarde op verdichting toe?

Onderzoeksproject Baudelo: sociaal-ruimtelijk onderzoek

Organisatoren
Medewerkers/onderzoekers verbonden aan Architecture Workroom Brussels (AWB, Els Vervloesem en Heleen Verheyden) en onderzoekers verbonden aan de vakgroep Sociaal Werk en Sociale Agogiek (UGent, Griet Roets, Evelyne Deceur en Emmely Swinnen) in opdracht van Team Gents Stadsbouwmeester (Mattias Blondia), Dienst Stedelijke Vernieuwing (Maurits Vandegehuchte), en Dienst Facility Management (Michaël Stas)

Inhoud
Met het Baudelo project wil de Stad Gent een nieuwbouw realiseren, waarin een mix van zorg- en welzijnsvoorzieningen in combinatie met functies gericht op kinderen en jongeren wordt voorzien. Voor het Baudelo project werd gekozen om voorafgaand aan de opmaak van de projectdefinitie voor een architectuuropdracht, een sociaal-ruimtelijk onderzoek te voeren. Dit sociaal-ruimtelijk onderzoek had de doelstelling om, rekening houdend met de ruimtelijke randvoorwaarden, na te gaan:
• welke gebruikers al dan niet, en op welke manier verenigbaar zijn binnen eenzelfde gebouwenvolume en hoe het ontwerp hierop dient te worden afgestemd;
• welke mogelijkheden er zijn voor gedeeld gebruik tussen gebruikers;
• hoe het project zich dient te verhouden tot de buurt;
• op welke manier een gericht beheer kan voorzien worden

De meerwaarde van sociaal-ruimtelijk onderzoek houdt in dat in een vroeg stadium in het stadsproject de sociaal-ruimtelijke dimensie proactief in rekening gebracht kan worden. Eens een stadsgebouw er staat, wordt het immers in gebruik genomen door een diversiteit van gebruikers en bezoekers in een wisselwerking met de ruimere omgeving. De bedoeling van het sociaal-ruimtelijk onderzoek was dan ook om na te gaan hoe het Baudelo project kan bijdragen aan goede onderlinge verstandhoudingen tussen gebruikers, bezoekers en de buurt in plaats van verzuring en overlast te veroorzaken.

In die geest werd in het onderzoek een reconstructie van de historiek en eigenheid van de buurt, het gebruikersperspectief, en de synergie met de ruimere omgeving centraal gesteld. Zowel de individuele als collectieve capaciteit, noden, behoeften, aspiraties en ambities van de diverse actuele en toekomstige stakeholders – gebruikers, bezoekers en de buurt – werden bevraagd. Via ontwerpend onderzoek werden gevoelige discussies rond ‘het gezicht’ van het gebouw, de toegang, gedeeld ruimtegebruik, afzonderbare ruimte, privacy, het beheer van het gebouw, het toekomstige organisatiemodel enz. bespreekbaar gemaakt met een grote diversiteit aan toekomstige gebruikers.

Atelierreeks Take Care! (On)zichtbare zorg als sociaal-ruimtelijk vraagstuk

Inhoud en type van de activiteit
Via een vijfdelige atelierreeks van lezingen en workshops (2019-2021) verkenden we twee grote ontwikkelingen in het Vlaams zorg- en welzijnsbeleid van de laatste jaren: de vermaatschappelijking van de zorg en de omslag naar een persoonsvolgende financiering. In beide ontwikkelingen ligt de nadruk op zelfstandigheid van de zorgvrager in de samenleving, en is het uitgangspunt een doorgedreven samenspel tussen formele en informele zorg. Deze ontwikkelingen manifesteren zich uitdrukkelijk in de manier waarop we de ruimte voor zorg inrichten in vormgeven.

In de drie laatste ateliers gaan we vervolgens dieper in op sociaal-ruimtelijke deelopgaven bij de implementatie van deze beleidsaccenten. In het atelier ‘Tussen thuis en instelling’ staan we stil bij de transities in wonen, in het atelier ‘Zorg voor de buurt’ focussen we op de synergie en inbedding van zorg in het sociaal weefsel van woonzorgomgevingen, en in het laatste atelier ‘Voorbij de afzondering van de uitzondering’ gaan we op zoek naar de gevolgen van de vermaatschappelijking in de residentiële zorg.

De atelierreeks bouwt verder op de inzichten die eerder met de pilootprojecten ‘Onzichtbare zorg’ zijn ontwikkeld. De doelstelling is om de uitgebreide kennis en ervaring bij een grote diversiteit van betrokken partijen te verbreden en te verdiepen, om zo verder de weg te bereiden voor een vermenigvuldiging van vernieuwende initiatieven en praktijken in de toekomst.